Wie een gat heeft gegraven voor zichzelf… heeft een deltaprogramma nodig.
Wie zich bezighoudt met de geschiedenis van Nederland merkt al snel dat het niet moeilijk is om informatie te verzamelen over een plek, een gebeurtenis of een persoon. Moeilijker is het om een enorme hoeveelheid informatie samen te voegen tot een consistent en helder verhaal.
Nog een reden waarom ik zo blij was met de presentaties, onlangs gegeven bij de Publieks Academie Rijnland. De duidelijke lijnen die zij uitzetten maakten de situatie helder, ook als je je er nog niet eerder in had verdiept.
Natuurlijk begon het verhaal met onze rivieren, die eerst van zuid naar noord liepen, en daarna, gedwongen door de Veluwe, van zuid naar west. Door verstoringen in de loop van deze rivieren droegen ze hun zand en slib niet meer helemaal naar zee, en raken hun delta’s verstopt. Het westen begon steeds natter te worden. Overstromingen waarbij de rivieren uit hun beddingen braken kwamen steeds meer voor.
Dammen werden gebouwd, te beginnen met de dam in de Oude Rijn bij Zwammerdam, Conflicten ontstonden: waar één gebied het water keerde, werd een ander overstroomd. Het waterbeheer kon niet meer lokaal worden geregeld. Er kwamen regionale instellingen. Ambachten, En later ‘Heemraden’.
De grote rivieren voerden het water niet meer goed af naar het westen. Kleinere werden gegraven naar het noorden en het zuiden. Stroompjes werden verbonden. De Schie, de Amstel, de Rotte, de Delft, de Vecht ontstonden. Dammen met sluizen hielden het achterland veilig. En hier ontstonden nieuwe steden.
Meer sloten en kanalen en weteringen werden gegraven. Meer land werd bewoond en bebouwd. Het water diende als snelweg voor de vele boten. Het land werd ontsloten en de nieuwe steden verbonden.
Maar nat land, veen, kan niet zomaar worden ontwaterd. Droog veen begint alsnog te rotten en in te klinken. De bodem zakt, totdat ze onder zeeniveau ligt. Er zijn meer dijken nodig. Meer molens. En van hieruit zitten we gevangen in een vicieuze cirkel.
Eeuwenlang hebben we nu een race gelopen met het water. Nog steeds leidt dat tot indrogend en inklinkend veen. Tot steeds zwaardere dijken, en steeds sterkere gemalen,
Het is die race die we gaan verliezen als we hem blijven lopen. We hebben onszelf een groot nat gat gegraven. En daar moeten we uit.
Kan dat?
Jazeker. Net zoals we het probleem samen hebben gecreëerd kunnen we het samen oplossen. Nederland beheert haar water en haar land via een uitgebreid systeem van gemalen en dijken, beheerd door complexe organisaties: de waterschappen.
Dat systeem is altijd gebruikt om water weg te pompen. Maar het kan ook op een nieuwe manier worden ingezet: om de problemen die we hebben gecreëerd op te lossen. Daarvoor is echter nodig dat we de waterschappen de kans geven. Door naar ze te luisteren, met ze samen te werken, en ze hun ding te laten doen.
Ze zijn al begonnen!